بازخوانی مدل ساختار فضایی مسکن میان مرتبه با استفاده از پارادایم تئوری سیستم های پیچیده (CST)

نوع مقاله : مقاله عمران

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

2 استادیار، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

3 استاد، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر در جستجوی مدلی تازه از عوامل اثر‌گذار بر شکل‌دهی ساختار فضای مسکن میان مرتبه شهر تهران با استفاده از پارادایم تئوری سیستم‌های پیچیده است. ضرورت درک حاصل از اثر عوامل درونی و بیرونی بر تغییرات ساختار فضایی مسکن، زمینه لازم را برای انجام این تحقیق فراهم نموده است. تحقیق با هدف کاربردی-توسعه‌ای و با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. داده‌ها در تحقیق به صورت ترکیبی (کیفی و کمی) گرد‌آوری شده‌اند. در این تحقیق با استفاده از مفاهیم پارادایم تئوری سیستم‌های پیچیده و تطبیق آن با عوامل ساختار فضایی مسکن، مدل‌های لایه‌بندی شده متشکل از سه عامل اصلی: ابعاد طراحی، ضوابط و مقررات و عناصر کالبدی ارائه شده‌اند. مولفه‌های ضوابط و مقررات از طریق بررسی محتوای اسناد و مطالعات کتابخانه‌ای شناسایی شده و مولفه‌های ابعاد طراحی نیز متناسب با مبانی نظری توسعه و طراحی پایدار تبیین شده‌اند. سنجش میزان اهمیت ابعاد طراحی بوسیله پرسش از خبرگان حوزه طراحی مسکن به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی صورت پذیرفته است، تحلیل بیانگر آن است که اولویت و میزان اهمیت هر یک از ابعاد طراحی: محیطی/ اقلیمی، فرهنگی/ اجتماعی و اقتصادی/ فن‌آوری در هر ساختار فضایی مسکن متفاوت می‌باشد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد تغییر هر ساختار فضایی تحت تاثیر دگرگونی‌های درونی و بیرونی در موقعیت‌های مختلف مکانی، باعث تغییر کل ساختارهای فضایی می‌شود. جهت تامین کیفیت فضاهای مسکونی در راستای تغییرات، «مدل» داده‌های لازم را برای برنامه‌ریزی و بهره‌مندی هوشمندانه در زمان طراحی فراهم می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Rereading the spatial structure model of middle class housing by using the paradigm of Complex systems theory (CST)

نویسندگان [English]

  • Hossein Motalebi 1
  • Razyie Labibzadeh 2
  • Farah Habib 3
1 PhD candidate in Architecture, Department of Civil Engineering, Architecture and Art, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Civil Engineering, Architecture and Art, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Professor, Department of Civil Engineering, Architecture and Art, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

This research seeks to present a new model of influencing factors on formation spatial structure of middle class housing in Tehran by using the complex systems theory paradigm. Understanding of changes in spatial structure of housing due to transformations of internal and external factors at design time has provided necessary background for this research. The research has been done with a practical-developmental purpose and descriptive-analytical method. Data has been collected in a combined (qualitative and quantitative) manner. In this research, layered models have been presented by review of complex systems paradigm concepts and matching it with housing spatial structure factors. Spatial structure models consist of three main factors: design dimensions, rules and regulations and building elements. The components of rules and regulations have been identified by review of documents content and library studies, components of spatial structure design dimensions have also been expressed accordance with theoretical foundations of sustainable development and design. Importance of design dimensions has been measured by asking experts in field of housing design by using fuzzy hierarchical analysis method. Analysis show that priority and importance each of design dimensions: environmental/ climate, cultural/ social and economic/ technological are variable in each housing spatial structure. The results of research show that change of any spatial structure under influence of internal and external transformations in different locations causes change of all spatial structures. To achieve quality of residential spaces based on transformations, the model provides necessary data for planning and intelligently usage at the time of design.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "
  • Hosing Design
  • Spatial Structure
  • Complex Systems
[1] مازیار آصفی و الناز ایمانی، "بازخوانی الگوهای طراحی مسکن مطلوب ایرانی-اسلامی معاصر با ارزیابی کیفی خانه های سنتی"،  فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، سال 4، شماره 11، 1395، صفحه 56-75.
[2] E. O. Ibem and O. A. Alagbe, "Investigating dimensions of housing adequacy evaluation by residents in public housing: Factor analysis approach", Facilities, vol. 33, no. 7/8, April 2015, pp. 465–484.
 [3]مهناز محمودی زرندی، پونه پورسیستانی و جواد مداحی مشیزی، "بازتعریف الگوهای طراحی مسکن معاصر بر اساس معیارهای مردم شناختی در راستای برنامه ریزی شهری (نمونه موردی خانه های شهر بم)"، فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی،  سال 13، شماره 3، تابستان1400، صفحه 419-448.
[4] رضا سروش نیا، سید مجید مفیدی شمیرانی و ایرج اعتصام، "بررسی اصول و معیارهای مسکن پلکس"، نشریه مطالعات هنر اسلامی، دوره 16، شماره 38، 1399، صفحه 196-210.
[5] پیوند دوستی مطلق، "بررسی تاریخچه ورودی"، فصلنامه آرمانشهر، شماره 2، بهار و تابستان 1388، صفحه 91-114.
[6] طاهره نصر، "جایگاه پارادایم «معماری مسکن» در سیمای امروز شهر ایرانی اسلامی"، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 22، 1394، صفحه 67-78.
[7] توحید حاتمی خانقاهی و اکبر زرگر، "وجوه موثر بر طراحی مسکن روستایی"، نشریه مسکن و محیط روستا، شماره 148، زمستان 1393، صفحه 45-62.
[8] محمد رضا پور محمدی، رسول قربانی و شیوا ولایتی، "بررسی نقش شاخص های مدرنیته در ابعاد معماری مسکن مطالعه مجتمع های مسکونی تبریز"، نشریه دانش شهرسازی، دوره 2، شماره 2، تابستان 1397، صفحه 33-46.
[9] برایان ادوارد، رهنمون­هایی به سوی معماری پایدار، چاپ دوم، انتشارات مهرازان، ایران، 1393.
[10] مریم ارمغان، گلزار، یونسی و محمد جواد ثقفی، "تحلیل ساختار کالبدی - فضایی خانه های طبقات اجتماعی شرکت شهر نفتی آبادان در دوران رونق صنعت نفت، با روش نحو فضا"، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال 10، شماره 39، بهار 1399، صفحه 69-80.
[11] راضیه لبیب زاده، عبدالحمید نقره کار، مهدی، حمزه نژاد و محمد علی خان محمدی، "بازخوانی سازمان فضایی خانه بر اساس متون اسلامی به روش EBS و تطبیق آن با اولویت­های روابط فضایی از دیدگاه الکساندر و لنگEBS "، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 22، زمستان 1394، صفحه 5-21.
[12] زهره اویسی کیخا، حسینعلی کاوش، ابوالفضل حیدری و جمشید داوطلب، "گونه شناسی سازمان دهی فضایی مسکن بومی سیستان از نظر شکل گیری فضای باز و بسته"، فصلنامه مسکن و محیط روستاشماره 170 پاییز 1399، صفحه 61-72.
[13] آزاده مهاجر میلانی و علیرضا عینی فر، "تاثیر ضابطه 60%+ 2 برمسکن ردیفی متداول تهران"، نشریه مدیریت شهری، شماره 48،  1396، صفحه 49-64. 
[14] E. Talen, "Design by the rules: The historical underpinnings of form-based codes", Journal of the American Planning Association, vol. 75, no. 2, March 2009, pp. 144–160.
[15] B. S. HAKIM, "julian of Ascalons Treatise of Construction and Design Rules from Sixth Palestine", Journal of the Society of Architectural Historians, vol. 60, no. 1, March 2001, pp. 4–25.
[16] B. Lowson, How Designers Think - The Design Process Demystifi.  . OXFORD.  Burlington, MA Architecture Press. 1980.
[17] T. Bax and H. M. G. J. Trum, "A Building Design Process Model According to Domain Theory", Des. Res. Netherlands, 2011, pp. 19–30.
[18] L. Bertalanffy, General System Theory. George Braziller, New York.n H.C.G, 1973.
[19] A. Rapoport, "General System Theory", International Encyclopedia of the Social Sciences, vol.1, no. 15, 1968, pp. 452–458.
[20] S. Kauffman, "At Home in the Universe: The Search for the Laws of Self-Organization and Complexity", Leonardo, vol. 29, no. 4, january 1996, pp. 333-334.
[21] M. Zolghadri and F. Couffin, P. Leclaire and S. Collart-Dutilleul, "Complex systems renewal: Positioning, concepts and architectural issues", IFAC Proc. South Africa. August 24-29. 2014. vol. 19, pp. 8731–8736.
[22] S. A. Sheard, "Principles of complex systems for systems engineering", INCOSE International Symposium. 2007.  vol. 17. pp 860-875.
[23] L. A. N. Amaral and B. Uzzi, "Complex systems - A new paradigm for the integrative study of management, physical, and technological systems". Management Science, vol. 53, no. 7, july 2007,  pp. 1033–1035. 
[24] A. Pickel, "Rethinking systems theory: A programmatic introduction", Philosophy of the Social Sciences, vol. 37, no. 4, December 2007, pp. 391–407.
[25] M. Anand and R. E. Desrochers, "Quantification of restoration success using complex systems concepts and models", Restoration Ecology, vol. 12, no. 1, February 2004, pp. 117–123.
[26] محمد رضا حافظ­نیا، مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ بیست و پنجم، انتشارات سمت، ایران، 1398.
[27] کمیته فنی شورای عالی ضوابط و مقررات طرح تفصیلی یکپارچه شهر تهران، ضوابط ومقررات طرح تفصیلی یکپارچه شهر تهران. 1398.
[28] S. Baby, "AHP Modeling for Multicriteria Decision-Making and to Optimise Strategies for Protecting Coastal Landscape Resources", Int. J. Innov. Manag. Technol, vol. 4, no. 2, 2013, pp. 218–227.
[29] P. Melillo and L. Pecchia, "What Is the Appropriate Sample Size To Run Analytic Hierarchy Process in a Survey-Based Research? ", International Symposium of the Analytic Hierarchy Process, August 4 – August 7, 2016, pp. 1–2.
[30] الهه ایرانمنش، دریا نصرت پور، مریم میرشک داغیان و مرضیه هادی، "ارائه شاخص های طراحی مسکن بومی با تاکید بر مولفه های طراحی شهری اقلیمی مورد پژوهی شهر کرمان"، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 38، بهار 1394، صفحه 347-370.
[31] M. Philokyprou, A. Michael, E. Malaktou and A. Savvides, "Environmentally responsive design in Eastern Mediterranean. The case of vernacular architecture in the coastal, lowland and mountainous regions of Cyprus", Building and Environment, vol. 111, January 2017, pp. 91–109.
[32] A. Almusaed, A. Almssad and A. Alasadi, "Analytical interpretation of energy efficiency concepts in the housing design process from hot climate", journal of building engineering, vol. 21, January 2019, pp. 254–266.
[33] N. Ozay, "A comparative study of climatically responsive house design at various periods of Northern Cyprus architecture", Building and Environment, vol. 40, no. 6, June 2005, pp. 841–852, 2005.
[34] M. Macias, A. Mateo, M. Schuler and E. M. Mitre, "Application of night cooling concept to social housing design in dry hot climate" Energy and Buildings, vol. 38, no. 9, September 2006, pp. 1104–1110.
[35] S. Saljoughinejad and S. Rashidi Sharifabad, "Classification of climatic strategies, used in Iranian vernacular residences based on spatial constituent elements", Building and Environment, vol. 92, 2015, pp. 475–493.
[36] A. Rapoport, "Using ‘Culture’ in Housing Design" Housing and Society , vol. 25, no. 1–2, 1998, pp. 1–20.
[37] J. Christensen, "Indigenous housing and health in the Canadian North: Revisiting cultural safety", Health and Place, vol. 40,2016, pp. 83–90.
[38] مصطفی هرائینی، محمد تقی رضویان، مهرداد بهرامی و پریا علیزاده، "ارزیابی وضعیت شاخص های اجتماعی مسکن مهر از نظر شهروندان (مطالعه موردی مسکن مهر شهر پرند)"، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، شماره 24، زمستان 1396، صفحه 64-51.
[39] S. Özer and S. Jacoby, "Dwelling size and usability in London: a study of floor plan data using machine learning", Building Research and Information, 2022, pp. 1–15.
[40] نسیم قلیچ­خانی، سید علی یزدانفر، سید باقر حسینی و سعید نوروزیان ملکی، "روابط مولفه های اثرگذار بر قیمت مسکن و مولفه های کیفیت فضایی مسکن"، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 54، بهار 1398، صفحه 62-45.
[41] Z. Yang and Y. Pan, "Human capital, housing prices, and regional economic development: Will ‘vying for talent’ through policy succeed?", Cities, vol. 98, March 2020, pp. 2-13.
[42] مهرداد سرهادی و محمد هادی نوبخت، "بررسی راهکارهای تشویق سرمایه گذاران در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری (مورد مطالعه شهر همدان)"، نشریه پژوهش های مدیریت در ایران، دوره 19، شماره 2، تابستان 1394، صفحه 138-121.
[43] امید گزانه و محمد­علی بهشتی­نیا، "شبیه سازی و تحلیل فنی اقتصادی آبگرمکن خورشیدی برای کاربری مسکونی"، مجله مدل­سازی در مهندسی، دوره 13، شماره 43، زمستان 1394، صفحه 119-107. 
[44] جمال الدین هنرور و سعید حقیقتی، "بررسی تکنولوژی ساختمان های هوشمند با تاکید بر استفاده از فناوری های نوین معماری در کاهش انرژی ساختمان"، نشریه علمی تخصصی شباک، دوره 7، شماره 2، تیر 1400، صفحه 52-39. 
[45] مهرداد سلطانی، "معنا، الگو و مطلوبیت در فضای معماری"، پایان­نامه دکتری معماری، دانشگاه تهران، 1391. 
[46] دفتر تدوین و ترویج مقررات ملی ساختمان، مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان الزامات عمومی ساختمان، نشر دفتر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، ایران، 1396.
[47] علی دری و غلامرضا طلیسچی، "تبیین شفافیت ساختار فضایی معماری ایران در دوره صفویه (مطالعه موردی کوشک هشت بهشت و مسجد امام اصفهان)"، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 7، شماره 27، بهار 1396، صفحه 50-41.
[48] محمد صادق طاهر طلوع دل، سمیه پورباقر و لیلا مهدوی، "بررسی رضایت مندی ساکنان مسکن مهر تهران مبتنی بر معیارهای کالبدی و منظری"، نشریه علمی - پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 13، بهار وتابستان 1396، صفحه 21-15.
[49] رضا محمدی چابکی، "تحول تربیتی در پارادایم پیچیدگی,” پژوهش­نامه مبانی تعلیم و تربیت، دوره 3 شماره 2، پاییز و زمستان 1392، صفحه 150-131.
[50] J. H. Miller and S. E. Page, Complex Adaptive Systems: An Introduction to Computational Models of Social Life,Princeton University Press, USA,  2007.
[51] سید احسان موسویان، مجید الهی شیروان و محمدرضا. قربانی، "بررسی اکولوژیک منبع کنترل رفتار دانشجویان ایرانی از منظر نظریه سیستمهای پیچیده و پویا"، دو ماهنامه جستارهای زبانی، دوره 12، شماره 2، خرداد و تیر 1400، صفحه 571-598.
[52] اسفندیار غفاری نسب و محمد تقی ایمان، "مبانی فلسفی نظریه سیستم های پیچیده"، فصلنامه علمی - پژوهشی روش­شناسی علوم انسانی، دوره 19، شماره 76، پاییز 1392، صفحه 41-59.
[53] شیرزاد طایفی و ابراهیم کریم زاده، "نقد حکایت شیخ صنعان عطار نیشابوری بر مبنای نظریه سیستم های پیچیده" فصلنامه علمی متن شناسی ادب فارسی، دوره 13 شماره 4 (پیاپی 52)، زمستان 1400، صفحه 33-51.
[54] A. Ma’ayan, "Complex systems biology", Journal of the Royal Society Interface, vol. 14, September 2017, pp. 1–9
 [55]ابوذر وحید­نعمتی، محمد­علی بهشتی­نیا، "ترکیب روش های فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی و تاپسیس فازی برای انتخاب تامین کنندگان (مطالعه موردی: شرکت تبلیغاتی)"، مجله مدل­سازی در مهندسی، دوره 15، شماره 48، بهار 1396، صفحه 217-229.
[56] T. L. Saaty, "Decision making with the analytic hierarchy process", International Journal Services Sciences, vol 1, no. 1, 2008, pp. 83–98.
[57] B. M. Ayhan, "A FUZZY AHP APPROACH FOR SUPPLIER SELECTION PROBLEM: A CASE STUDY IN A GEARMOTOR COMPANY",  International Journal of Managing Value and Supply Chains. Value Supply Chain., vol. 4, no. 3, September 2013, pp. 11-23.
[58] نعیمه باقری راد و جواد بهنامیان، "انتخاب تامین کننده با استفاده از رویکرد ترکیبی ANP-DEMATEL-VIKOR  فازی"، مجله مدل­سازی در مهندسی، دوره 18، شماره 60، بهار 1399، صفحه 87-105.
 [59]احمد نصیری و جهانگیر مسعودی، "منطق فازی و مبانی مکانیک کوانتوم"، دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش­های عقلی نوین، دوره 2، شماره 3، بهار و تابستان 1396.
[60] وحید عیسوی، جلال کرمی، عباس علیمحمدی و سید علی نیک­نژاد، "مقایسه دو روش تصمیم گیری AHP و FUZZY-AHP در مکان­یابی اولیه سدهای زیرزمینی در منطقه طالقان"، فصلنامه علمی علوم زمین، دوره 22، شماره 88، پاییز 1391، صفحه 27-34.
[61] J. J. Buckley, "Fuzzy hierarchical analysis", Fuzzy Sets and Systems, vol. 17, no. 3, December 1985, pp. 233–243.
[62] J. J. Buckley, T. Feuring and Y. Hayashi, "Fuzzy hierarchical analysis revisited", European Journal of Operational Research , vol. 129, no. 1, February 2001, pp. 48–64.
[63] O. Gogus and T. O. Boucher, "Strong transitivity, rationality and weak monotonicity in fuzzy pairwise comparisons", Fuzzy Sets and Systems, vol. 94, no. 1, February 1998, pp. 133–144.